Anadolu'nun Suyu ve Barak'ın Dereleri

Barak insanı, Fırat'a 'Mırat' der Murat Suyu'ndan mülhem. Mezopotamya'yı medeniyetin beşiği yapan ve çağlar boyu besleyen Anadolu Dağları'ndan doğup akan Fırat ve Dicle olmuş. Ortadoğu'nun büyük bir kısmı ekmeğini işte Anadolu'dan çıkıp giden bu sulara borçlu. Ancak gün geçtikçe debisini ve coşkusunu kaybediyor sanki Fırat, artık üzerine kurulan barajlardan mı, yoksa iklim değişikliği ve kuraklıktan mı, bilemiyorum. Fakat her şeye rağmen azametini de hep korur Fırat. İşte böyle Suriye topraklarına doğru uzar gider kuru Barak toprağının hemen yanından...

Barak'ın Dereleri

Yukarıdaki krokiye dikkat edince hemen fark ediliyor. Bundan 50-60 yıl kadar önce Barak'ın orta yerinden iki dere geçip Fırat nehrine dökülürmüş. Biri, Nizip ve Orul tarafından iki koldan çıkan ve sonra birleşen Nizip Çayı. Şimdi bu çayın kimyasal atıklarla zehir saçtığı ve üzerine kurulan Hancağız Barajını tehdit ettiği söyleniyor. İkincisi Çütlük'ün ve Germiş'in yanından yine iki koldan doğan ve sonra birleşip Karkamış civarında Fırat'a kavuşan dere. Bu dere çoktan kurudu bildiğim kadarıyla. Ne garip, şimdilerde Fırat'ın suyuna hasret olan susuz Barak toprakları bir zamanlar Fırat'ı beslermiş meğerse.

Yöremizin Kaderi ve Çehresi

Barak Ovası'nın ve Karkamış'ın gelişip kalkınması için, işte yukarıda fotoğrafları yer alan, Fırat kenarının ıslahı, orada parkların, güvenlikli ve uygun yürüyüş yollarının, dinlenme ve piknik alanlarının, çay bahçelerinin, spor alanlarının ve hatta yapay plajların yapılması çok önemli. Sadece Gaziantep şehir merkezinden gelecekler bile Karkamış'ı ve Barak Ovası'nı canlandırmaya yeterlidir. Gaziantep insanı, suya ve su kenarlarına hasret ve Karkamış'tan kuzeye, yukarıya doğru Fırat kenarında çok büyük bir potansiyel var; doğal güzellik, tarih, kültür, nice bitki ve kuş çeşitleriyle... Elbette böylesine bir proje için yolların genişletilmesi ve geliştirilmesi gibi ilave altyapı yatırımları da gerekiyor bölgede.

Zaman ve Mekân

Aslında yapacak bir şey yok. Olup bitiyor geçip gidiyor her şey. İnsan yalnızca figüran ortada ve çoğu figüran gibi gayet kolay harcanıyor. Mekânlar bile direnemiyor zamana, insan ne ki? Elden gelen sadece kayda almak belki. İşte eski ve virane bir kerpiç ev ve oda köyden, son kalanlardan, çöküp gideceği günü bekliyor, diğerleri ve herkes gibi...

Ahşap Dikme (Kolon)

Biz çocukken tüm ağıllar ve samanlıklar doluydu, oysa şimdi in cin top oynuyor dört bir yanda. Üstelik bu mekânlar kalan son kerpiç yapılardan, o zamanlar pek şikâyet eden olmazdı da et fiyatlarından bu arada. Sanırım deve ahırı olarak tasarlanmış ki bir hayli yüksek, belki de samanlık. Kerpiçten yapılma kare dikme (kolon) gayet orijinal, duvarlardaki sıvanmamış kerpiç işçiliği hoş, dekorasyon gibi duruyor. İnşallah sahipleri muhafaza eder bu yapıyı...

Kerpiç Dikme (Kolon)

Tağalar (Pencereler), Sulukluk (Banyo), Mâhmil (Kilitli Gömme Dolap), Yüklükler (Gömme Dolap Yerleri), Ahşap ve Kerpiç Dikme (Kolon), Samanlık ve daha nice ayrıntılarsa hâlâ ayakta her şeye rağmen...

Kalem Atmak (Aşılamak), Budamak ve Antep Fıstığının Fiyatı

Dr. Göksel Tiryaki Kitapları

Antep fıstığı, ürünlerine "Menengiç - Buttum" denen bazı yabani antep fıstığı türlerinin mutasyona uğrayıp irileşmesi sonucu ortaya çıkmış diyor işin erbapları. Antep fıstığı fidanları genelde 5-7 yılda kalem (aşılanacak) atılacak boyuta geliyor. Kalemin tutması sonucu (yaklaşık %60-70 oranında başarı sağlandığı söyleniyor ilk seferde), bir 5-7 yıl daha bekleniyor tam randımanlı ürün alabilmek için. Kısacası iyi bir antep fıstığı ağacına en az 15 yılda sahip olunuyor ve bu uzun süre zarfında sadece bakım ve masraf yapılıyor ağaçlar için. Ayrıca çevresel ve doğa koşulları nedeniyle her yıl yüksek verim de alınamıyor. Antep fıstığına pahalı mı dediniz, bir daha düşünün isterseniz?

İşte Nizip'in dereköylerinden Cidetli (Yeniyazı) Sabri Emmi, hünerli elleri eşliğinde sakin sakin izah ediyor kalem (aşı) atmanın inceliklerini böyle...

İşte Sabri Emmi ve onun ekibinin atmış olduğu kalemlerden (aşılardan) tutan ikisi, aşıdan yaklaşık iki ay sonra:

Tutan Bir Antep Fıstığı Aşısı (Kalemi)

Tutmuş Bir Antep Fıstığı Kalemi (Aşısı)

(Foto: Yunus Kılıç)

(Foto: Yunus Kılıç)

(Foto: Yunus Kılıç)

Yine, Sabri Emmi, bir Kasım günü antep fıstığı budamının inceliklerini anlattı bu şekilde...

 

Antep Fıstığının Karagözü
(Fotoğraf:Atilla Tiryaki)

Yabani Antep Fıstığı Ağacı,
Menengiç ve Buttum

Antep fıstığının ‘Karagöz’ü böyle olur işte. Yaprağın daldan çıktığı noktaya bitişik küçük siyah (koyu kahverengi) yumruya ‘Karagöz’ denilir yörede. Sene ne kadar yağışlı, ağaçlar ne denli bakımlı ve güçlü ise bu karagözler o kadar çok ve sağlam olur. Ağaçlar güçsüz ise kolay dökülür maalesef. Fıstık sahipleri, daha fıstık taneleri ortada hiç yokken neredeyse bir yıl öncesinden bu karagözleri takip etmeye başlar. Hasılatı karagözler belirler zira.

Baharda fıstık cumbaları (salkım) güzün bu hâlde olan karagözlerden filizlenir. Karagözlerin ışkın verdiği o ilkbahar dönemi de antep fıstığı ağaçlarının soğuğa ve dolu gibi ağır yağışlara karşı en hassas olduğu zamandır. Takriben Mart-Nisan aylarıdır bu dönem. Kışın ağaçlar uyku hâlinde olduğundan pek sıkıntı olmaz.

Menengiç kahvesinin yapıldığı yabani fıstık ağacı (aşılanmamış veya kalem tutmamış antep fıstığı (pistachio)) ve meyvesi menengiçlerin olduğu ‘cumba’lar (salkımlar) böyledir işte. Biraz daha büyük meyvesi olan yabani fıstık türüne de, yurdu olan Barak'ta, 'buttum' denilir. Yeşilimsiler içi dolu ve olgunlaşmış olanlardır. Sabunu da yapılıyormuş bu arada...

İlkbahar ile birlikte yine uyanır antep fıstığının karagözleri, evelallah, Barak Ovası bir kez daha bereketi muştular böyle...

Antep fıstığının, özellikle don ve dolu açısından en hassas zamanı takriben Nisan sonuna kadar olan dönemdir. Karagözler sıcaklarla birlikte yavaştan cumba (salkım) olarak kendini belli eder bu dönemde artık. “Allah, afattan tufandan gorusun, bes beterinden saklasın, ne yok ki O'nda!” derdi büyükler bu vakitler hep.

Antep Fıstığı İlkbaharda Uyanırken...
(Fotoğraf: Tuncer Tiryaki)

Antep Fıstığı
İlkbaharda Uyanırken...
(Fotoğraf: Alptekin Karakuş)

Antep fıstığının, yarı olgun cumba (salkım) ve tanelerinin kabuğundan ayıklanma süreci:

Mayıs Ayına Erişen
Antep Fıstıkları (Pistachios)

Mayıs Ayına Erişen
Antep Fıstıkları (Pistachios)

Mayıs Ayına Erişen
Antep Fıstıkları (Pistachios)

Young Pistachio

Antep fıstığının daha detaylı tam serüveni ise burada...

Son Alıç Ağacı Kuruduğunda...

Alıç Ağacı

İşte alıç, bozkırın simgelerinden sayılsa yanlış olmaz herhâlde. Son 20 yılda, Türkiye tarafında 80'den fazla köyden (Suriye'de de var) meydana gelen Barak Ovası neredeyse tümden antep fıstığı ağaçları ile kaplandı. Eskiden, tahıl tarımının revaçta olduğu günlerde tarlaların orta yerinde bir başına veya birkaçı yan yana alıç ağaçları olurdu böyle. Geniş arazilerin içinde genelde tek başına ve koyu yeşil görüntüsü ile yalnızlığın ağaçlaşmış hâli gibiydi. Fakat bütün canlılar için yakıcı güneşten iyi bir sığınaktı gölgeleri ve lezzetli bir rızıktı küçük meyveleri. Şimdilerde azaldı, hatta bizim muhitteki bu tek ağaç zamana direnmeye çabalıyor kendince. Ancak nafile gibi duruyor. Akıbet işte...

Barak Ovası

Barak Ovası

Bozkırın ruhu toprak yollardır. Yeri başkadır. Ne kadar işi gücü, meşakkati, tozu, sıcağı ve çamuru çağrıştırsa da taşrada hayatın bizatihi belirtisi, umudun insanın önünde uzayıp giden somut hattıdır. Tabiî ki bilmeyene, içinde yaşamayana neyi ne kadar ifade edebilir ki tüm bunlar? Bir de, sadece duvar dipleri değil, belki daha fazlası ağaç gölgeleri için geçerlidir, bozkırda gölgeler sığınaktır.

Duvar Dibi

Fotoğraf: Sırrı Tiryaki 

Fotoğraf: Asil Kılıççı

Akçaköy - Barak Ovası

Fotoğraf: Asil Kılıççı

Fotoğraf: Nihal Kadıoğlu

Hepimiz kerpiç bir damız bu âlemde, bir zamanlar şen şakrakken sonunda yalnız ve virane...

Yine de kopamazsın bir türlü toprağından, kerpiç damlardan, lastik ayakkabılardan, demir beşikten, kazma kürekten, kundaktan, derme çatma ahşap kapılardan, kesmikten, ambardan ve o emek dolu ağıllardan...

Gün gelir bir fotoğraf yeter tüm o geçmişi bir anlık diriltmeye ve yüzleri üşüşür dimağına hatıralarda kalanların...

Fotoğraf: Kadir Deliaslan

Fotoğraf: Nihal Kadıoğlu

Neticede duvar dipleri taşrada sığınağıdır insanın işte, her köşebaşı apayrı bir dünyadır.

Sonra toprak damlar ve duvarlar vardı. Misal, ‘Kellim Buçuk’ bazı kalın kerpiç duvarlar için kullanılırdı. Bu tür duvarlar örülürken kerpiçler, bir yanlamasına, bir uzunlamasına olacak şekilde aynı hizada dizilirmiş. Anlatılanlara göre, bir 'gor'a (dizi) iki adet yanlamasına kerpiç konulduğu da olurmuş, haliyle o duvar daha kalın olurmuş. Kerpiç dayanaksız bir yapı malzemesi olduğundan duvarların kalın olması gerekirdi.

Barak Kadını
Ahmediye (Turuncu Başlık) Barak'ın simgelerindendir.
Dövün (Dövme) ise çok eski ve kaybolmuş bir Barak geleneğidir.
(Fotoğraf: Hasan Yelken)

Ayrıca kerpiç damları tutan direklerin desteklediği hasırlar arasından sızan toprak, içinde yaşayanların sofrasına, yemeğine, yatağına yorganına, halısına başına serpişip dururdu arada o zamanlar. Çoğuna göre bir eziyet ve rahatsızlık olan bu toprak döküntüleri, kim bilir belki de içinde yaşayanlar için toprak ile bütünleştiren bir şeydi.

Barak'ta, akşam ekmeği vaktinde bir gün daha biterken...
(Fotoğraf: M. Ertan Tiryaki)

Köy Otobüsü

Gaziantep’te 1980’li ve 1990’lı yıllarda ortaokul ve liseyi okurken Barakeli’ndeki köyümüz ile en önemli ulaşım araçlarının başında köy otobüsleri gelirdi. 'Gara’nın, Derde’nin ve Vahdettin’in diye anılan eski Leyland, Mercedes 302 ve 50 NC’den bozma tozlu otobüsleri çok iyi hatırlıyorum hâlâ. Neyse mevzumuz bu değil aslında şimdi. İşte bu köy otobüsleri o zaman şu tepenin ardından kalkardı. ‘Köylü garajı’ denirdi ahali arasında otobüslerin kalktığı muhite. O zamanlar, civarda yolcu taşımacılığı yapan büyük araçların gerçekten yoğun olarak kullandığı bir uğrak yeriydi orası.

Aşağıdaki fotoğrafta hemen dikkat çeken bina, meşhur Şıra Hanı’nın 1890’lı yıllardaki görüntüsüymüş. Hanın arkasındaki mezarlığın yerinde hal ve toptancılar vardı 1990’larda. Gerçi toptancılar hâlâ var sanırım. İşte Şıra Hanı’nın yanından, halın oradan köy otobüsüne, köye veya hale doğru geçerken yolun kenarındaki yeşil boyalı bir mezar hep dikkatimi çekerdi o vakitler. ‘Ne işi var acaba burada?' diye düşünürdüm yatırı andıran bu mezar için. Meğerse asıl bizim ne işimiz varmış orada, aslında orası eski bir mezarlıkmış ve bir tek o mezar kalmış geriye, artık neyse hikmeti. İnsan ‘garip’ bir mahluk vesselam.

Şıra Hanı, Gaziantep, 1890

Mırrık

Sanırım ortaokul üçteydim. Yine köyden Gaziantep'e bir köy otobüsü yolculuğu öncesinde, Gılcan'da, kerpiç bir duvarın dibinde otobüs bekliyorduk. Bizim köy, Gaziantep-Karkamış arasındaki asfalt yola iki üç kilometre mesafedeydi. Bu uzaklık hâlâ aynı ama şimdilerde çoğu köy yolu asfalt oldu bütün. Yollarımız hâlâ dar ancak asfalt artık. Haliyle Gaziantep'e o dönem tek başına gidişlerimiz, genelde asfalt yoldan çıkmayan köy otobüsleri ile olurdu. O iki üç kilometrelik mesafe de kimi zaman yaya olarak bazen de araçla kat edilirdi.
İşte duvar dibinde beklediğimiz o gün, köy otobüsü bir türlü gelmedi. Normalde Gılcan’dan sabah çok erken vakit geçen otobüs, güneş iyice doğmasına rağmen ortalıkta gözükmüyordu. Asfalt kenarındaki Barak köylerinin içinde çok oyalanan köy otobüsleri, yola tâ hava karanlıkken koyulurdu oysa. Bu arada otobüs bekleyen birkaç kişi yavaştan usanmaya başlamıştık. Bir müddet sonra komşu köyden Selçuk Abi yoldan geçen arabalara işaret etmeye çalıştı. Valla bir süre sonra Selçuk Abi'nin çabası netice verdi. Hülmenli olduğunu öğrendiğimiz bir abi durup üç kişi bizi aldı Gaziantep'e gitmek üzere. Göv (mavi) bir Reno'su (Renault TS) olan Abi kadar hızlı araba kullanan birine şahit olmamıştım o güne kadar. Adamcağız, sağ olsun bizi okula yetiştirmişti ilk dersler bitmeden. Yalnız arabaya binerken heyecandan ve aceleden olsa gerek, o vakitler her köyün hemen her köşesinde olan, atık suların geçtiği ve "mırrık" denen yeşilimsi çamur birikintisine basmıştım fark etmeden. Ortaokula yetişene kadar ayakkabımdaki mırrık çamuru kurumuştu fakat okulda bizim civar köylerden bir kızın:

Fotoğraf: Nihal Kadıoğlu

Fotoğraf: Nihal Kadıoğlu

-"Ne o, mırrığa mı bastın!" şeklindeki dokundurmasını şu fotoğraflardaki mırrıkları görünce bir daha hatırladım. Velhâsıl, köylerde fena şeyler de olmadı değil geçen yıllarda, en azından her köyde kanalizasyon var artık ve mırrıklar yok oldu.