Bir Vasiyet

Hacı Kemal (Kamil Kanatlı) TİRYAKİ: "Birbirinize mukayyet olun, birbirinize sahip olun, sarılın, devamlı iyiyi düşünün, iyiye, iyiye yönelin."

'Garıp' Türküsünün Kısa Bir Hikâyesi

'Kanatlı' Tekirdağ'da...

Ekim 2002

Türkmenistan'dan Azerbaycan'a, İran'dan Anadolu'ya kadar Türklerin ortak aşk hikâyelerinden biri de Şahsenem ile Âşık Garip'in sevdasıdır. Tüm bu coğrafyadaki Türkmenler arasında bu aşk hikâyesinin farklı versiyonlarına rastlamak mümkün. Bizim Barakeli'nde de, yerel deyişle 'Senem ile Garıp'ın hikâyeleştirilmiş bir türküsü (Garip diye geçer) bulunmaktadır.

Garıp Kitabımızın Linki

Bir keresinde Babam, Şahsenem ile Âşık Garip hikâyesinin kısa bir Barak versiyonunu anlatmıştı:

"Senem Urum'a gitti
Garıp onun peşinden gitti,
Senem'i gezmeye;
'Gitme Garıp gitme yollar çamurdur
Garıp'ın yüreği taştan demirdir
Tibriz dediğin uzun bir yoldur
Söyle Hocam söyle Senem'i nerede gördün?'
Hoca da cevap verir:
'Garıp söylediğin sözler Hakk'a yaramaz
Sözünde durmayan adam olamaz
Elde güzel çoktur da bize yaramaz'"

'Garıp'a kim sadece bir uzun hava diyebilir ki? Upuzun bir yolun, sevdanın, sabrın, sebatın ve hasretin hikâyesidir Garip Türküsü... 

Barak Ovası'nda, antep fıstığının hasat zamanında zurna ile iyi bir Garip Türküsü icrası bu da. Bir sıcak yaz günü, masmavi göğün altında uzanan ve kızıla çalan Barak toprağının rengi, olgunlaşmış antep fıstıklarının kıpkızıllığına karışırken ve Şahan'ın zurnası 'Garıp, Garıp' inlerken... Bir köy mezarlığının yanıbaşında, garbıya doğru uzanan toprak bir yolda, Güneşin Barak Ovası’nı akşama terk ettiği bir vakitte ve kuş cıvıltıları eşliğinde, gitmelere dair bir ‘Garıp’ icrası bu da işte:

Anadolu'da Sözlü Anlatım ve Karacaoğlan

Genel kabule göre, 17. yüzyılda yaşamış bir halk ozanıdır Karacaoğlan. Nerede ve nasıl yaşadığı konusunda muhtelif rivayet ve iddialar olmakla birlikte, genelde Anadolu'da yaşamış bir ozan olarak bilinmektedir. Ancak benim kanaatim odur ki, Karacaoğlan gerçek bir kişiden ziyade Anadolu Türkmen sözlü anlatım geleneğindeki bir 'anonim şahsiyet'tir. Aslında bu isimde bir ozanın yaşamış olması ve bazı eserler bırakmış olması kuvvetle muhtemel, fakat bu durum, Karacaoğlan ismi altındaki sözlü anlatım (şiir, mani, türkü...) eserlerinin illa tek bir şahsa ait olduğu manasına gelmeyebilir. Zira aynı anlama gelen ama değişik bölgelerde farklı dizelere sahip Karacaoğlan şiir ve manilerine bolca rastlamak da mümkün. Dolayısıyla Karacaoğlan'ın, Anadolu Türkmenleri arasında sözlü anlatım geleneğinin anonim bir figürüne dönüşmüş olabileceğine inanıyorum.

'Kanatlı' hiç duramazdı, hastayken bile

ne çok severdi yürümeyi ve dolaşmayı,

âdeta ilaçtı onun için... Tevafuk işte,

fotoğrafta şapkasının hemen ucunda

görülen o iki ağaçtan küçük olanın

gölgesinde yatıyor şimdi...

Barak Türkmenleri arasında da sözlü anlatım geleneği en önemli kültürel kaynaklardan biri olmuştur. Özellikle, başta Dedemoğlu'na atfen, sözlü olarak aktarılan çok sayıdaki şiir ve ağıt Barak Kültürü'nün en önemli örneklerindendir.

Babam bu sözlü anlatım geleneğinin, en başta türküler olmak üzere, tanıdığım en meraklılarından biriydi. Zaten mutlulukları bile bir hüzün kıvamında aktaran o Barak Havaları'nı söylemeyi de severdi; Döne Gelin, Garıp, Bey Velet, Ceren gibi pek çok Barak Havasını büyük bir tutkuyla söylerdi.

Yine yoğun bakımdan çıktığımız bir günde, 21 Nisan 2014, kendini pek de iyi hissetmediği bir anda, benden ses kaydı yapıp yapamayacağımı sormuş ve telefonuma birkaç dize ve mesel (hikâyeleştirilmiş ibret timsali olaylar) anlatmıştı.

Onlardan birisi de aşağıdaki Karacaoğlan şiiridir. Babam, bu eserlerin kaynağı olarak, bizim köyden, kökeni tam olarak bilinmeyen ama Suriye'den uzun zaman önce bizim köye geldiği söylenen, hayatının bir kısmını Babamın büyük amcalarının 'Barak Odaları'nda geçirmiş, anlatılanlara göre, ezberindeki ve duruma göre hemen uyarladığı şiir ve gazelleriyle meşhur, biraz da muzip bir 'garip' olan rahmetli 'Hafız' ile merhum 'Sâdın Emmi'yi (Sadun ÖYKE) söyledi. Hatta bu arada, onların bu konudaki bir sitemini de paylaşmıştı kayıtta. Rahmetli 'Hafız' dönemin gençlerine bu şiir ve mesellerle ilgili olarak: "Gelin alışın (öğrenin) şunları, bizimle beraber mezara gitmesin" demiş ama Babamın dediğine göre, pek 'kulak asan' (dinleyen) olmamış. Yine de şimdilik biz, bu temennilerine küçük bir katkı yapmış olalım, onları rahmetle yâd ederek...

"İnsanoğluyum dersin
Haramı, helali durmadan yersin
Yeme el malını er geç verirsin
Terazi mizan kurulur bir gün
Ne hoş olur da şu cennetin yapısı
Çok aradım da bulamadım kapısı
Benim korktuğum Sırat Köprüsü;
Cehennem üstüne kurulur bir gün"

Barak Ovası'ndaki Karacaoğlan türkü ve söylencelerine ilişkin en derli toplu çalışmalardan biri, Gaziantep Üniversitesi'nde 2010 yılında kabul edilmiş ve Levent Başarkanoğlu'na ait Nizip Efsaneleri isimli Yüksek Lisans Tezi'nde yer almaktadır. Söz konusu tezin Karacaoğlan ile ilgili sayfalarına aşağıda yer verilmiştir.

Karacaoğlan - Barak Ovası

Karacaoğlan - Barak Ovası

Karacaoğlan - Barak Ovası

Karacaoğlan - Barak Ovası

Karacaoğlan - Barak Ovası

Karacaoğlan - Barak Ovası

Karacaoğlan - Barak Ovası

"Dedem damda yatmış, ağalık etmiş adam"

Bayram biraz da hasbihâl demek. 2004 yılının Kasım'ında bir Bayram günü, vakit ikindiyi geçmiş, artık akşama doğru. Rahmetli Dedemin 'Oda'sının önünde sandalyeler çekilmiş, Bayram ziyaretleri eşliğinde hâl hatır sormalar ve akabinde yine eski zamanlara dair sohbetler. Bu sefer başrolde, Barak'da gördüğüm en candan aşiret adamlarından, güzel insan Sinsileli (Soylu Köyü) merhum Halil GÜZEL Enişte var. Çoğu güzel adam gibi o da erkenden gitti, 2009 yılında. Mevzu, dinleyenlerde hep bir tebessüm, bazen de kahkaha uyandıran türden. Olayın esası; rahmetli Eniştemizin dedesinin, köyündeki çok varlıklı bir ağaya özenmesidir.

Bizim coğrafyanın yaz geceleri sıcak olur, bu nedenle insanlar geceyi açık havada, çoğu zaman evlerinin damında, geçirir. Geceyi damda geçirmek, eğer hava çok durgun değilse güzeldir de. Fakat damda gündüz güneşine doğrudan maruz kalmak ise hiç hoş değildir. Yaz günü kuvvetli yakar, bunaltır. Bu nedenle bazıları evlerinin damına gölgelik yaparlar ki, sabah güneşi rahatsız etmesin, güneş doğduktan sonra, bir süre daha açık havada yatabilsinler. İşte bu 'anekdot'ta, evinin damında gölgeliği olan varlıklı bir adama (Ragıp Ağa) öykünmeye çalışan bir ağa adayının bir hayli komik durumu 'Barak Ağzı' ile anlatılıyor. En iyi özeti, sözün başında merhum Halil Enişte yapıyor: "Dedem damda yatmış, ağalık etmiş adam!" 

Görüntünün sağ köşesindeki de rahmetli Babam...  

Abdurrahman ALAGÖZ

Babam gibi O da Antepfıstığı ağaçlarına meftundu...

Meşum 'Samsun paketi' ile...

Anam Barak Ovası'nın meşhur bir köyündendir; Alagöz Köyü. Alagöz'den, bu dünyada tanıdığım en düzgün adamlardan birinin yeğeni olduğum için, buruk bir kıvanç duyarım. Zira o
da erken gidenlerden oldu. Daha 40'lı yaşlarında yakalandığı amansız bir hastalığın pençesinden kurtulamadı, 2001 yılının bir Güz günü o da Rabb'ine döndü.

Şu fani alemde, onun bir kişiyi kırdığına ne şahit oldum ne de duydum. Lakin, nedense hep bir durgun ve mahzun görünürdü Apo Dayı bana, tabiî bir de öylesine olgun ve yardımseverdi ki. Bu dünyada kadri ne kadar anlaşıldı bilemiyorum ama inşallah gittiği yerde mutlu olmuştur.

"Sen Mallara Bakacaksın!"

Belki bazıları vefat etmiş bir babanın arkasından yakılan "ağıt" sanıyordur bütün bunları. Tam olarak öyle değil aslında, bir hakkın sahibine teslimi sayıyorum kendi adıma. Şunu da ilave edeyim yeri gelmişken; bu ülkede kaç baba oğulun ilişkisi çok iyi olmuştur ki? Hele ki taşrada! Bizimkisi için kötü veya mükemmel diyecek hâlim yok, ortalamaydı, herkesinki gibi işte; her konuda veya her şeyde elbette anlaşamazdık ama bu, bazı gerçekleri görmeme asla engel olmadı. "Kanatlı", benim bu dünyada gördüğüm en çalışkan ve ilkeli insanlardan biriydi, belki zirvesiydi. Çok okumak istemesine rağmen bu imkân eline geçmemişti. Eğer okuyabilseydi dünya çapında bir bilim insanı olabilirdi, buna yürekten inanıyorum. O kapasite, azim ve kararlılık hep vardı onda. Şahsen ben onunla hiçbir konuda aşık atamazdım. Zaten okumaya ve okutmaya hep meraklıydı. Örneğin doğru düzgün hiç okula gitmemesine rağmen dedemden Osmanlıca okumasını bile öğrenmişti. Ben, bu okutma azminin kendine bu imkânın verilmemesi kaynaklı olduğunu düşünürdüm hep.

İşte yine bir Bayram tatilinde, 2013 senesinin Ekim ayında "Barak Odamız"daki bir akşam muhabbetinde, çocukken okula gitmeyi ne kadar istediğini ama bu girişiminin nasıl gerçekleşmediğini ve kendisine: “Sen mallara bakacan!” denilerek engellendiğini, "Barak Ağzı"nın kendine has vurgulamalarıyla, böyle iştiyakla anlatmıştı.

"Burası şirin olur yahu!"

Halil Tiryaki
(Fotoğraf: Meral Tiryaki)

Babamın sağlık sorunu 2010 yılının Eylül ayında iyice kendini belli edince, artık eski hareketliliği azalmıştı. Bu tarihten sonra köyde olduğu zamanları genellikle evin önündeki ağaç gölgeliklerinde gelen gidenle veya kendi kendine geçirir olmuştu. Bu hasbihâl vakitlerinin müdavimlerinden biri de, Köyümüzün 'efsane' şahsiyetlerinden merhume Hatın ve eşi rahmetli Sâdın Öyke'nin oğlu Mehmet Öyke'ydi. Güya okuma yazması olmayan Mehmet Öyke'nin geçmiş anekdot ve hadiseleri neredeyse birebire yakın ezberinde tutması, pek çok olaya şahitliği ve anlatma iştahı hayranlık vericidir. Babam da bu sebeple olacak ki, onun muhabbetini sever, sıklıkla yanına çağırırdı. Benim de hazır bulunduğum 2013 yılının bir Haziran günü, öğle vakti aralarında güzel bir sohbet gerçekleşmişti. Her zamanki gibi eskilerden konuşuyorlardı. Rahmetli Babamın büyük kuzenlerinden merhum Halil Amca'ya ikisinin de derin bir muhabbeti vardı. O anıldığında, yüzlerinde genelde buruk bir gülümseme belirirdi. İşte yine onun 'maceraları'nı anarlarken, Mehmet Öyke'den, biraz da bana hitaben, çok esaslı bir memleket yorumu gelmişti; "Bura şirin olur yav!"

Evet, mevzu, duygusal ve fuzuli bir nostalji çabası veya mesnetsiz bir yöre ve memleket güzellemesi değil güzel kardeşim. Bakınız, bu sözleri sarf eden okuma yazması olmadığı söylenen bir adam, feraset ve bilgelik diploma ile değil işte. Bizim eskiler topraklarına niye o kadar bağlıydı; 'Kanatlı'nın sohbet sırasında sallanan başı, eli ve “Hehiy!” deyişi o kadar iyi anlatıyor ki yaklaşımlarını, tabiî görebilenler ve duyumsayabilenler için.

Bu sefer Nisan 2014, yine aynı mekân, Mehmet Öyke ve 'Kanatlı' yine toprak üzerine söyleşiyorlar.

'Kanatlı': "Toprak satılmaz yav!"

Mehmet Öyke: "Aklı olan torpağını satmaz!"