Tamamıyla Osmanlı arşiv belgelerine ve bilimsel kaynaklara dayalı bir doktora tezine göre, Baraklar hakkında bazı önemli bilgiler aşağıdaki sayfalarda yer almaktadır. Tahir Öğüt'ün, 2008 yılında, İstanbul Üniversitesi'nde kabul edilen "XVIII. ve XIX. YÜZYILDA BİRECİK SANCAĞINDA İKTİSADİ VE SOSYAL YAPI" isimli tezinde, Barakların Osmanlılarca Barak Aşireti olarak tanındığını açık şekilde görmekteyiz.
Aslında belki de bu liste, Barak'ta bütün aşiret ve oymak farklılıklarının, ayrımlarının ne kadar izafi olduğunu tek başına gösteriyor. İşte resmi belgelere göre, Rakka İskânı'na tabi tutulan aşiretlerin o zamanki adları; bugün bu aşiret isimlerinin kaçı yaşıyor veya bugünkü aşiret ve oymak isimleri o tarihte neden böyle kayda girmemiş? Kısacası, Barak adı dışındaki aşiret ve oymak isimlerinin dayanağı bir hayli zayıf ve izafi duruyor sanki; sanırım sonradan önde gelen bazı kişilerin etrafına toplanan ahali, o kişilerin adıyla anılınca herkes ayrı bir oymak olup çıkmış gibi...
Barak Aşireti, Tiryakioğlu Mehmet'e Dair Önemli Bir Belge
Daha önce burada içerisinde Tiryakioğlu Mehmet'ten bahsedilen 29 Kasım 1818 tarihli belgenin olduğu arşiv listesini paylaşmış ve Osmanlı Arşivleri'nde daha detaylı çalışmalar yapılmasının öneminden bahsetmiştim.
Neyse ki birileri zamanında detaylı bakmış bazı belgelere. Tahir Öğüt'e ait ve 2008 yılında İstanbul Üniversitesi'nde kabul edilmiş, "XVIII. ve XIX. YÜZYILDA BİRECİK SANCAĞINDA İKTİSADİ VE SOSYAL YAPI" isimli doktora tezinin 83'üncü sayfasında yer alan bir dipnotta, günümüz Türkçesine çevrilmiş, bir arşiv belgesi aşağıda yer almaktadır. Belge, günümüz Türkçesine aktarılırken Tiryakioğlu yanlış yazılmış gibi ama içerisinde çok önemli birtakım bilgiler var. Tiryakioğlu Mehmet, o dönemde Barakların ağalığına (liderliğine) seçilmiş yine Baraklılar tarafından, bunu aşağıdaki Osmanlı Arşiv Belgesi söylüyor. Her ne kadar bu Barak Aşiret Ağalığı (Liderliği) sonradan pek hayırlı sonuçlar vermemiş gibi duruyor (maalesef, özellikle 1818-1839 arasında bazı felaketler yaşanmış) ama günümüzde Mehmet isminin Tiryakiler arasında neden bu kadar yaygın olduğuna ilişkin önemli bir ipucu veriyor kanımca.
Ben liseye giderken Babam, ortaokuldan sonra okumayıp köyde kalmaya karar veren Ağabeyim için şehirde yaşayan amcamın bir tarlasına ortaklığına antep fıstığı fidanları dikmişti. Yöremizde kuraldı; köyde kalan erkek evlada mala ve toprağa bakması için ekstra mal bağışlanırdı ya da ona fazladan arazi verilirdi, en azından bazı ailelerde böyleydi. Öte yandan antep fıstığı, öyle ha deyince yetişmez, tıpkı insan gibi on yılları bulan bir yetiştirme süreci vardır. Peki, onca yıl, kaç dönümlük o araziler sadece küçücük fidanlara bırakılır mı? Bırakılmaz tabiî, “fıstık baranı” denen fidan hatları arasındaki genişçe boşluğa bostan ekilir. En çok da karpuz elbette; nispeten daha kısa ömürlü ve seyrek ekilen bir bitki olduğu için özellikle tercih edilir. İşte kışın yağışlı geçtiği bir sene, bizimkiler de baharın sonuna doğru o ortaklık şetile (genç fidan tarlası) karpuz ekmişti.
Yazları, şehir dışında üniversite okuyan ağabeylerim de köye gelir, hep beraber köydeki ya briketten “Âcer (Yeni) Evimiz”de veya kerpiçten “Eski Evimiz”de genelde kitap okuyup teypten kaset dinleyerek vakit geçirirdik. Babam, gün ortasında bize ilişmezdi ama sabah ve öğleden sonraları mutlaka yabana yazıya gidip bir köy işi ile meşgul olmamızı isterdi. Misal o yıl, karpuz ektikleri o fidanlığı, “boz ot” denen grimsi ve tozu acayip kaşındıran biraz da sağlam köklü bir ot basmıştı. Arazi uzaktan bile bomboz (gri) bir renge bürünmüştü. Ne içindeki antep fıstığı fidanları ne de karpuz tiyekleri (bitkisi) otlardan doğru düzgün görünüyordu. İçerisinde karpuz tiyekleri olduğu için traktör ile sürülemiyordu. Bütün aileyi başına toplayan Babam, günaşırı o tarlaya bizi götürerek ve en başta işe kendisi girişerek, “Diyin bakhim, şu boz otları çekin, şu garpız tiyeklerinin dibini eyice depeleyin ki güneş geçip hemen çürütmesin, tiyeklerin tilki guyruğu kimi uzayan şu gollarını (sürgünlerini) da şeyle bir çubuktan vurup koparın daha çok dallansın alttan, yeni ışkınlarla gür olsunlar, garpız tiyeklerinin arası fazla sıksa acı onların zaif olanlarını çekip seyredin!” diye talimatlarını sıralardı. Valla maaile birkaç hafta içinde yetmiş dönümlük arazideki otları ellerimizle yolup atmış, bütün karpuz tiyeklerinin istenildiği gibi bakımlarını halletmiştik.
O zamanlar yöremizdeki karpuzlar, şimdiki gibi alacalı değil de, iri çekirdekli, yemyeşil, koyu renkli olurdu. Haliyle bu karpuzlar normalde çekirdekleri için ekilirdi. Zira bu çekirdek Gaziantep’in gözde kuruyemişlerinden biriydi. İyice olgunlaşması beklenen karpuzların Eylül gibi tamamı olgunlaşır, bitkisine tutunduğu yerdeki olgunluk göstergesi kabul edilen sarmaşık ipleri bütünüyle kururdu. Fakat o yılın bereketi sebebiyle Temmuz – Ağustos gibi öyle karpuzlar oldu ki her biri neredeyse davul gibiydi. Kaç baş horantayız, antep fıstıklarımız henüz tam olarak yetişmemiş, kuru tarıma dayalı tahıl en önemli geçim kaynağımız, okuyan çocuklar falan derken ailemizin her kuruşa ciddi ihtiyacı olduğu zamanlar. Daha önce hiç tecrübemiz olmadığı hâlde; “Acaba bu karpuzları satabilir miyiz?” düşüncesi sardı bizimkileri. Zira ürün çok gösterişli ve lezzetliydi. Neticede şansımızı denemek istedik; bir gün sabahın köründe Babam bizi uyandırdı, tarlaya gidip en iyi karpuzları toplayıp traktörün römorkuna yükledik yarı uykulu gözlerle. Sonra köyde kalan ağabeyim ile birlikte Nizip halinin yolunu tuttuk. Gittiğimizde, halin önünde başka traktörler de vardı. Çoğu, kavun ve karpuz getirmişti. Bizi halin içine kimse almıyordu; bir nevi “Yasah hemşerim!” hukuku vardı sanki… Vakit neredeyse öğle olmuş, biz hâlâ traktörün başında karpuzların topluca satılmasını bekliyorduk. Arada halin önünden geçenler karpuzlara şöyle bir bakıp elleriyle tıklatarak, “Eyiymiş bunlar yav!” diyorlardı. Tek tek satın almak isteyenler çıkıyordu ama biz o işten anlamadığımız için bir şey diyemiyor, karpuzların hepsini satmak istediğimizi dile getiriyorduk. Sonunda daha fazla dayanamayan ağabeyim, eskiden bizim köylerde at arabası ile çerçilik yapan birini buldu. Adamcağız, “Bu iş beyle olmaz, mahalle aralarına girek matordan (traktör), ben bağırim ancak eyle satılır bunglar” dedi. O kadar emek, masraf, zaman ve beklemekten sonra karpuzları tekrar köye götüremezdik. Mecbur o eski çerçinin sözüne kulak verip Nizip’in mahalle aralarına daldık traktörle, adamcağız sağ olsun, alabildiğince bağırıp “Garpız, yerli garpız, deşti garpızı, garpızz…” diyerek karpuzları ele âleme duyuruyordu. Ben, nasıl bir işe düştük diye garip bir haletiruhiyeyle etrafı gözlemleyip römorkun üzerinde geleni gideni izliyor, isteyen olursa yukarıdan karpuz uzatıyordum. Müşterilerin esas muhatabı bizim eski çerçiydi, benimkisi daha çok yardımcı bir roldü. Bir süre sonra Nizip mahalle aralarında römorktaki iyi karpuzların birçoğu cüzi bir fiyata satıldı. Eski çerçi, satılan karpuzların ederinin belli bir kısmını ücret kabîlinden aldı. Yalnız yine de yarım römork dolusu karpuz kalmıştı. Bunları da, halin çevresinde satacak uygun bir şeyler arayan at arabalı seyyar satıcılara yok pahasına vererek akşama doğru güç bela ve ta sabahın köründen beri ayakta olmanın yorgunluğu ile köyün yolunu tuttuğumuzda, onca emeğe karşılık olarak traktörün mazot ve karnımızı doyuracak iki dürümün parası kadar bir hasılat ancak elimize geçmişti. Velhasıl insan yaşamı her yönüyle çok ilginç bir deneyim ve süreç, yok, yok içinde ve insanın bu hayatta nelerle karşılaşabileceği öngörülebilir bir şey değil.
En sevdiğim fotoğraflarımdan biridir bu. Kasım 2002'de askerlik dönüşü köye uğramıştım. O zaman çektim. Bizim eski ve "uğurlu" evin önü burası, yeğenlerim mahcup ama mütebessim. Birinin ayağında spor ayakkabısı, biri "çeçenov"lu (lastik ayakkabı). Kırık bir tağa (küçük pencere) camı sağda, hazır kıta el arabası altında bekliyor kenarda, onun hemen yanında ise duvar dibinde bir ziraî aletin parçası yatıyor. Antep'deki derme çatma öğrenci evimizden gelme, eski bir karyola sekide duruyor. Gezinen bir tavuk ortalıkta. Bulutlu ve kapalı bir güz havası. "Eski Ev"imizin bitişiğindeki "Âcer Ev"in (Yeni Ev) sekisinde ise köpeğimiz "Garov", bir şeylere dikkat kesilmiş, belli, muhtemelen köydeki sayısız "Pissik"ten (kedi) birine. Etrafta su satılları (kova), odun kovası, yere uzanmış yeşil su hortumu, sağa sola atılmış şeyler... "Âcer Ev"imizin upuzun bir soba borusu var. Sonra pencerelerden su sızmasın diye "Kanatlı"nın bilmem ne zaman çaktığı tenekeler, paslanmış. Damda kurumaya bırakılmış örtüler, asılı. Solda, briket "gorları" (sıra, duvar), çardaktaki ocaklara duldalık etsin diye dizilmiş işte; estikçe deli rüzgâr tütmesin dumanı kesmiğin (yakacak)... Bozkır işte, bombozkır buralar... Ama bizi biz eden mekânlar...
Eskiden köylerde şimdiki gibi kanalizasyon sistemi yoktu. Hâli vakti yerinde olan ahali, hanesine yakın bir yere küçük bir tuvalet kulübesi inşa ettirirdi. Haliyle bu küçük kulübelerin yanı başına da tuvalet kuyusu gerekirdi atık pis sular ve sair pislik için. Barak'ta, köylerin yerleşimleri çok eskiden harmanın rahat işlenmesi için genelde sert ve kıraç zeminli mevkilere kurulurmuş. Bu nedenle kıraç muhitlerde bedenle kuyu kazmak çok zahmetli bir uğraştır. Zira o dönem, iş makineleri nadiren köylerde görünürdü. Hülasa her adam kazamazdı böyle kuyuları. Benim bildiğim en iyi kuyu kazıcısı, soyadı gibi kuvvetli bir adam olan Mahli Taşdöven'di. Babam, bu adamcağızın o yaşına rağmen çalışkanlığına ve dayanıklılığına hayrandı sanki. Ne zaman görse onu, bütün çalışkan insanlara sergilediği gibi büyük bir saygı duyar, Mahli Taşdöven'in elinden düşürmediği siyah zembil içindeki kalın ip, kürek ve kazma gibi alet edevatını süzerek "Çalışkan adamın hâli bir başka..." derdi.
Bizim milletin inşaat seyretme huyu meşhurdur. Taşrada da durum farksızdır. Birisi bir inşa faaliyetine girişti mi; seyircisi pek eksik olmaz. İşte Mahli Taşdöven'in yine bir tuvalet kuyusu eşme işi üstlendiği bir mevsim, Köyün kıdemlileri hemen her gün adamcağızın başına gelir, hem onun çalışmasını izler, hem de yorgunluğuna karşın yüzünden eksiltmediği gülümsemesiyle hoş sohbetini dinlerlerdi. Yine Babamın şahit olduğu bir günde, Köydeki ihtiyar emekçilerden biri de bu kuyu kazılmasını izlemek için Mahli Taşdöven'in kazdığı kuyunun başına gelmiş. Millet, kuyunun başına oturmuş, ancak birkaç metre derinliğe ulaşmış genişçe kuyu içinde kan ter içinde çalışan adamcağızı izlemeye koyulmuş. Bir müddet orada oturup konuşulanları dinleyen ihtiyar emekçi, kalkıp giderken Mahli Taşdöven'e doğru:
"Yorum, yarından tezi yok, ben de kazma kürek alıp belime kuşağımı bağlıycam, köy köy gezip kuyu eşecem beyle!" demiş. Artık asıl niyeti, sadece adamcağıza takılmak mıydı; yoksa laf olsun diye mi söyledi, bilinmez. Fakat kaç gündür sert ve kayalık zeminden zaten yılmış ve çalışmaktan takati kesilmiş Mahli Taşdöven, çalışmayı bırakıp kuyunun içinden yukarıya doğru gözlerini Güneş'ten dolayı kısmış hâlde muhatabına bakarak biraz muzipçe şu sözlerini patlatmış:
"İş tutang mı;
Neme lâzım,
Aş yeng mi;
Bir lengeri...
İzmirliler gibi dinlersing sazı,
Av alamazsın sen, hey gidi koca tazı..."
Bunu duyan ihtiyar emekçi, tek kelime bile söylemeden hemen yekinip sıvışmış mekândan...
Bu sözleri, daha sonraları o kadar çok duydum ki Babam'dan, resmen zihnime kazındı. Hâlâ zaman zaman aklıma gelir; hatta merhum Babamın tıpkı Mahli Taşdöven gibi gülümser bir edayla ve ahenkli bir ses tonuyla dile getirdiği bu sözlerini, zaman zaman duyar gibi olurum.
Aslında sonradan Köyümüze kanalizasyonun gelişi, pek kimsenin kanalizasyon için kuyu yeri vermeye yanaşmaması üzerine, Ağabeyimin 50 yıllık antep fıstığı ağaçları olan tarlamızın başına ağaçları çekerek kanalizasyon kuyusu yeri vermesi gibi ilginç bir hikâyemiz daha var bu konuda ama o da sonraya kalsın! Lâkin tuvalet kuyusu deyip geçmeyiniz; içindekiler, yeri ve işlevi önemlidir.
Bu, az bilenen gerçek bir başarı hikâyesidir.
Bu, çorak bozkırın sahiplerince kendiliğinden ağaçlandırılmasının hikâyesidir.
Barak’ta, yöre insanı tamamıyla kendi imkânları ve tercihiyle koca ovayı ağaçlandırdı.
Kuru bozkır, büyük oranda son 30-40 yıllık bir çabayla antep fıstığı ağaçlarına büründü.
Lütfen, şu eski fotoğrafların arka planına iyice bir bakınız, aslında çok eski fotoğraflar değil bunlar, ama arka fondaki kesif bozkır görüntüsü hemen dikkati çekmektedir.
Oysa bir de şimdiki hâlini bir görünüz; kızıl renkli topraklar dünyanın belki de en lezzetli antep fıstığı ürünlerine baştan sona yurt olmuştur artık…
Göz alabildiğince ağaç olmuştur Barak Ovası artık…
Bu, tamamıyla Baraklıların kendi çaba ve tercihlerinin bir ürünüdür; yöre halkı kuru tahıl tarımından kıymetli ağaç tarımına kendi olanaklarıyla geçmeyi sessiz sedasız başarmıştır.
Bu, Barak'ın elleri nasırlı hakiki emekçilerinin eseridir.
Evet, Anadolu’nun ücra bir köşesinde üreticiler emekleriyle çorak bir ovayı yeşertti işte böyle…
Şimdi bu tarihi topraklara boydan boya antep fıstığı ağaçları gölgelik etmektedir.
Her yan antep fıstığı ağaçlarıyla donanmıştır.
Rahmet olsun bu dünyadan göçen bütün emekçilerimize ve üreticilerimize...
Selam olsun yaşayan bütün emekçilerimize ve üreticilerimize...
